Το κείμενο διαβάστηκε στο πλαίσιο παρουσίασης του βιβλίου του Λάζαρου Μαύρου, «Μάρκος Δράκος: Η ζωή, η δράση, η θυσία και η αθανασία του» (εκδ. Αιγαίον) στις 23 Σεπτεμβρίου 2020 στο Βιβλιοπωλείον-Καφεαναγνωστήριον «Το Έρμα».
Στις 2 Φεβρουαρίου 1957, μόλις δύο εβδομάδες μετά τον ηρωικό θάνατο του Μάρκου Δράκου κυκλοφόρησε προκήρυξη υπογεγραμμένη από τον Διγενή. Τίτλος, «Οψόμεθα εις Φιλίππους». Στην προκήρυξη του ο Γεώργιος Γρίβας, καθιέρωνε τον Μάρκο Δράκο ως ήρωα που «έπεσε σαν άξιο παλληκάρι όταν αντιμετώπισε ξαφνικά δεκαπλάσιον ενεδρεύοντα αντίπαλον».
Η προκήρυξη του Γρίβα-Διγενή ενείχε και αντιπροπαγανδιστικό χαρακτήρα. Στόχευε να διασκεδάσει τις εντυπώσεις που είχε επιχειρήσει να δημιουργήσει το επίσημο ανακοινωθέν που εκδόθηκε το Σάββατο 19 Ιανουαρίου 1957. Αυτό έκανε λόγο για δύο ένοπλους άνδρες που έπεσαν σε ενέδρα των Βρεττανών του Συντάγματος Σάφφολκ. Από την ανταλλαγή πυρών σκοτώθηκε ο Μάρκος Κυριάκου Δράκος. Το ανακοινωθέν συνέχιζε με έπαρση ότι «ο Δράκος είναι ο όγδοος εκ των ανδρών του σκληρού πυρήνος, οι οποίοι εφονεύθησαν ή συνελήφθησαν από των αρχών του 1957».
Η απάντηση του Γεώργιου Γρίβα στην ίδια προκήρυξη ήταν αποστομωτική, παρείχε ταυτοτικά στοιχεία για τους αγωνιστές και την ίδια την ένοπλη Οργάνωση και ταυτόχρονα ανάδυε ασυμβίβαστο αγωνιστικό πνεύμα: «Μια οργάνωσις που κράτησε δύο χρόνια εναντίον 25.000 στρατού δεν πεθαίνει με τον θάνατον μερικών μελών της, οσονδήποτε δυναμικά και αν είναι αυτά, γιατί έχει μέσα της ανεξάντλητον ηθικήν και υλικήν δύναμιν. Κάθε ένας που πέφτει εις το πεδίον της τιμής, αντικαθίσταται αμέσως από δέκα, και κάθε όπλον που χάνεται αντικαθίσταται με άλλο. Ειδοποιούμεν μάλιστα τους καυχησιολόγους ότι θα δοκιμάσουν πολλές φορές ακόμη την ισχύν μας μέχρις ότου εγκαταλείψουν οριστικά την Κύπρον. Θα την δοκιμάσουν όμως όταν, όπου και όπως εμείς θέλομεν. Εν τω μεταξύ αυτοί ας κάμουν τους περιπάτους των εις τα βουνά και τα πόλεις δια την σύλληψιν τρομοκρατών και ας καυχώνται δια την σύλληψιν μερικών εκ τούτων κατόπιν προδοσίας […] Οψόμεθα εις Φιλίππους […]».
Η καθιέρωση του Μάρκου Δράκου ως ήρωα δεν επιβλήθηκε από την ηγεσία της ΕΟΚΑ γιατί απλώς έπρεπε να υπάρχουν ήρωες. Η ηρωοποίηση του Δράκου και η προβολή του ως προτύπου αγωνιστή ξεκίνησε από το πρώτο λεπτό της θυσίας του. Όπως καταγράφεται εύγλωττα από την Ελενίτσα Σεραφείμ στο βιβλίο της για τον ήρωα:
«Μετά τον θάνατο του Μάρκου Δράκου οι υπόλοιποι της Ομάδας είχαν πάθει σαν τα ορφανά. Και τούτο γιατί είχαν χάσει τον άξιο ηγήτορα που με τις ορθές προβλέψεις του έδινε λύσεις και στα πιο δύσκολα προβλήματα που αντιμετώπιζε κάθε στιγμή η ομάδα. Όμως δεν είχαν εκλογή, έπρεπε να συνεχίσουν και συνέχισαν. Συνέχισαν έχοντας πάντοτε το Δράκο σας παράδειγμα, έχοντας το Δράκο σαν οδηγό, έχοντας το Δράκο σαν Φως στην πορεία τους».
Κυρίες και κύριοι,
Το βιβλιαράκι που παρουσιάζουμε απόψε έκτασης 32 σελίδων αποτελεί την ομιλία του Λάζαρου Μαύρου που εκφωνήθηκε στις 28 Ιανουαρίου 2020 στην αίθουσα Ηρώων του Ιδρύματος Απελευθερωτικού Αγώνα ΕΟΚΑ. Συνοδεύεται από τον εύστοχο πρόλογο του Αλέκου Μιχαηλίδη.
Ο Αλέκος ορθά σημείωσε: «Το βιβλίο του Λάζαρου Μαύρου, δεν αξιώνει παράσημα επιστημοσύνης ούτε επιδιώκει να χρησιμοποιείται ως πηγή σε μελλοντικές μελέτες για τη σύγχρονη κυπριακή ιστορία. Είναι – και ας μας το επιτρέψει ο συγγραφέας – μια οφειλόμενη ευγνωμοσύνη σε έναν ήρωα αντάρτη που τα έβαλε με μιαν ολόκληρη αυτοκρατορία και κόντεψε να την συνθλίψει. Είναι μια κατάθεση, ένα μανιφέστο προς τιμήν των εικοσάρηδων που έβαλαν τον σταυρό τους και «χάρισαν» στην Κύπρο την πιο όμορφη ιστορία της».
Όσοι επιστήμονες ιστορικοί δεν έχουν μολυνθεί από την άτη της υπεροψίας ή και του εθνομηδενισμού, όταν βρίσκονται ενώπιον ηρώων νιώθουν ενδεείς και περιδεείς. Γιατί βρίσκονται ενώπιον ατόμων που δίδαξαν έμπρακτα όσα οι επιστήμονες βλέπουν για λίγο ως αντικαθρέφτισμα, δεσμώτες στο πλατωνικό σπήλαιο. Ο Λάζαρος Μαύρος το έθεσε εύστοχα σε μια άλλη έκδοσή του. Αυτή για τον αντάρτη και ποιητή Ευαγόρα Παλληκαρίδη που παρουσίασε σε αυτό τον χώρο ο Μιχάλης Σταυρή. Γράφει ο Λάζαρος Μαύρος: «Όσα πολλοί νεώτεροι χρειάστηκαν πανεπιστημιακές σπουδές και πτυχία και δοκτοράτα και μελέτες δεκαετιών για ν’ αφομοιώσουν – όσοι, δηλαδή, μπόρεσαν ν’ αφομοιώσουν – ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης κι οι έφηβοι της γενναίας γενιάς του ’55 τα είχαν συνείδηση, πριν βγάλουν μουστάκι. Παιδιόθεν. Εξ απαλών ονύχων. Απ’ τους γονιούς, τους παππούδες, τις γιαγιάδες, τους δασκάλους και καθηγητές τους. Χωρίς, τότε, τηλεοράσεις, διαδίκτυα και ενθάδε πλειάδες πανεπιστημίων».
Στα πιο πάνω προσθέτω ακόμη κάτι. Ο κόσμος σήμερα πολλές φορές δεν αναζητά εμβριθείς, επιστημονικές αναλύσεις. Πολλές φορές δεν αναζητά λεπτομερείς καταγραφές. Αναζητά λόγους και κείμενα σύντομα και ευσύνοπτα που να περικλείουν την ουσία και να δίνουν τροφή στην ψυχή και στο μυαλό.
Ένα τέτοιο κείμενο αποτελεί η έκδοση που παρουσιάζουμε απόψε.
Όποιος θέλει να πληροφορηθεί για τη δράση του Μάρκου Δράκου μπορεί να ανατρέξει στη βιβλιογραφία του αγώνα της ΕΟΚΑ. Θα εντοπίσει δύο εκδόσεις οι οποίες ασχολούνται αποκλειστικά με τον ήρωα.
Το ένα συνέγραψε και εξέδωσε το 1997 η Ελενίτσα Σεραφείμ-Λοΐζου και το άλλο, δίτομο, επιμελήθηκε ο Κλείτος Ιωαννίδης και εκδόθηκε το 2013.
Τα προαναφερθέντα βιβλία είναι αναλυτικά και ογκώδη. Απαιτούν χρόνο για να διαβαστούν και περιέχουν πλήθος λεπτομερειών.
Το βιβλιαράκι που παρουσιάζουμε απόψε είναι μιας άλλης φιλοσοφίας. Ενώ διαβάζεται εύκολα σε λίγη ώρα, ταυτόχρονα παρέχει τις απαραίτητες πληροφορίες για να μπορεί ο αναγνώστης να καταλάβει το ηθικό βάθος του ήρωα, το πνευματικό πλάτος της ψυχής του και το ηρωικό ύψος της δράσης και της θυσίας του.
Το βιβλιαράκι που παρουσιάζουμε απόψε, μας παρέχει τις απαραίτητες πληροφορίες ώστε να κατανοήσουμε τους εύστοχους τίτλους των δύο άλλων βιβλίων που γράφτηκαν για τον ήρωα. «Μάρκος Δράκος, η σεμνότητα του ήθους και η αρετή της ψυχής» της Σεραφείμ και «Μάρκος Δράκος, το Ήθος και το κάλλος του Αγώνος» του Ιωαννίδη.
Η δεινότητα στον γραπτό λόγο που χαρακτηρίζει τον Λάζαρο Μαύρο δεν χρειάζεται συστάσεις. Μαγνητίζει τον αναγνώστη και δημιουργεί το κατάλληλο πλαίσιο στο οποίο θα γίνουν κατανοητές οι τρεις καταληκτήριες παράγραφοι, ως κορυφαίος ύμνος στον ήρωα. Εκεί ο Λάζαρος Μαύρος αναλύει τα συστατικά στοιχεία του βαρύτιμου κράματος του ήρωα. Κράμα που αποτελείται από την «υποδειγματική ανιδιοτέλεια», την «έμπρακτη κοινωνική αλληλεγγύη, την ευλαβική καθημερινή πραγμάτωση των αξιών της χριστιανικής θρησκείας, την ασάλευτη πίστη, την ατρόμητη, μέχρι αυτοθυσίας προσήλωση στο πατριωτικό καθήκον για την απελευθέρωση της υπόδουλης πατρίδας και την ενσωμάτωση της στον εθνικό κορμό».
Μέσα από το κείμενο που παρουσιάζουμε απόψε, ο αναγνώστης θα ακολουθήσει ακόμη την κλίμακα του βίου και της αγωνιστικής δράσης του ήρωα. Που πέρασε από τα φυτώρια της ΕΟΚΑ, την ΟΧΕΝ και την ΠΕΟΝ. Που γιγαντώθηκε την ώρα μηδέν μηδέν και τριάντα (00:30) της Παρασκευής 1ης Απριλίου με τις δολιοφθορές της ομάδας «Αστραπή» στην Κυπριακή Ραδιοφωνική Υπηρεσία, την προπαγανδιστική φωνή των αποικιοκρατών, μέχρι την απόδραση από το Φρούριο της Κερύνειας και τις ενέδρες της ομάδας «Ουρανός» εναντίον των αποικιοκρατών.
Στο κείμενο ο αναγνώστης θα βρει εγκιβωτισμένες αναλύσεις του συγγραφέα. Σε αυτές θα αντιληφθεί γιατί ένα μέρος του μυστικού οπλισμού που έφθασε στην Κύπρο τον Μάρτη του 1954 στάλθηκε για απόκρυψη στην κατοικούμενη από Τούρκους, Λεύκα. Θα κατανοήσει τις πρακτικές δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι αντάρτες με την πανσπερμία οπλισμού και την ελλειπή εκπαίδευση, για να αναδειχθεί μέσω αυτής η αποφασιστικότητα, η ευψυχία και η γενναιότητα των ανδρών της ΕΟΚΑ. Θα διαβάσει παρενθετικά για τη μάχη στο Μερσινάκι στην οποία ενεπλάκη και ο Μάρκος Δράκος και έπεσε ο πρώτος νεκρός της ΕΟΚΑ σε μάχη, ο Χαράλαμπος Μούσκος. Θα διαβάσει για την εμπλοκή του Στεν του Μάρκου Δράκου τη μοιραία βραδιά της 18ης Ιανουαρίου 1957 απέναντι στους άνδρες του τέταρτου λόχου του Σάφφολτ Ρέτζιμεντ.
Επί τούτου ας μου επιτραπεί μια παρέκβαση από την παρουσίαση του βιβλίου για να καταθέσω ένα εύρημα. Η θεωρία της αφλογιστίας ενός φυσιγγίου δεν είναι η μόνη θεωρία που υπάρχει για να εξηγήσει την μοιραία εμπλοκή του όπλου του Μάρκου Δράκου την ώρα της μάχης. Στο βρετανικό Πολεμικό Μουσείο υπάρχει το τεκμήριο με αριθμό καταλόγου FIR 11718 στη συλλογή Οπλισμός και Πυρομαχικά (https://www.iwm.org.uk/collections/item/object/30036254).
Το συγκεκριμένο τεκμήριο είναι ο γεμιστήρας του Στεν του Μάρκου Δράκου. Ο γεμιστήρας φέρει στο πάνω μέρος του τυφλή οπή, χωρίς οπή εξόδου δηλαδή, από σφαίρα. Οι ειδικοί εμπειρογνώμονες του Μουσείου αποφάνθηκαν ότι η εμπλοκή του Στεν του Μάρκου Δράκου τις κρίσιμες στιγμές της μάχης, οφείλεται στη βλάβη του γεμιστήρα που προκλήθηκε από σφαίρα που δέχτηκε κατά τη διάρκεια της μάχης.
Κυρίες και κύριοι,
η παρουσίαση της σημερινής έκδοσης και η παρουσία σας δεν σχετίζεται με τις προαναφερθείσες λεπτομέρειες.
Σχετίζεται με τον ήρωα Μάρκο Δράκο.
Σχετίζεται με την μαγκιά, τον πατριωτισμό και την πίστη του Μάρκου Δράκου.
Σχετίζεται με το ποίημα που έγραψε στα μαθητικά του χρόνια για την λαμπρόφωτη ημέρα κατά την οποία οι νέοι της Κύπρου θα ορμούσαν στον αγώνα λέγοντας το «ζειν ή θανείν». Σχετίζεται με τον τελευταίο ύμνο προς τον Θεό που έψαλε, λίγα λεπτά πριν περάσει στην αθανασία. Σχετίζεται με την πράξη, ως την πιο στερνή, την πιο ιερή μορφή της θεωρίας, σύμφωνα με τον Καζαντζάκη.
Τα ενσυνείδητα λόγια και τα συνειδητά έργα του είναι που καθιέρωσαν τον Μάρκο Δράκο στη συλλογική συνείδηση ως έναν θνητό φτιαγμένο από τη μαγιά των ηρώων. Τα λόγια και οι πράξεις του κάνουν εμάς τους νεότερους να τον αντιμετωπίζουμε με αγαλλίαση, θαυμασμό και υπερηφάνεια. Τα ίδια λόγια και πράξεις του, μάς κάνουν να σφίγγουμε τα δόντια από ντροπή και θυμό για το ξέφτισμα των ιδεωδών για τα οποία πολέμησε ο Μάρκος Δράκος. Τα ίδια λόγια και πράξεις του, μας πεισμώνουν και μας γεμίζουν αγωνιστική ορμή για να φέρουμε εκείνη την λαπρόφωτη ημέρα για την οποία ο ήρωας μας θυσιάστηκε αυτοπροαιρέτως.
Χαράλαμπος Αλεξάνδρου 23.9.2020
Βιβλιοπωλείο Καφε-αναγνωστήριο ΕΡΜΑ