Η συμμετοχή της ελληνικότατης Κύπρου
στην Επανάσταση του 1821 και
σε όλους ανεξαιρέτως τους αγώνες
για την ελευθερία του έθνους.
ΕΝΩΠΙΟΝ ενός συγκλονιστικού γεγονότος θα βρεθεί κάθε ιστορικός μελετητής ο οποίος θα αναζητήσει στοιχεία για την εθελοντική συμμετοχή Κυπρίων Αγωνιστών στην Επανάσταση του 1821:
Ο πρώτος που ερεύνησε συστηματικά τα Γενικά Αρχεία του ελλα-δικού μας κράτους στην Αθήνα, από την άνοιξη έως το φθινόπωρο του 1940, ώστε να εντοπίσει και να καταγράψει εκατοντάδες ονόματα και στοιχεία για την κυπριακή συμμετοχή στην Επανάσταση του 1821, ήταν ο 23χρονος τότε πτυχιούχος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ροδίων Π. Γεωργιάδης από τη Λεμεσό, ο οποίος, αμέσως μετά υπήρξε και ο ίδιος με τον αδελφό του Μιλτιάδη εθελοντές πολεμιστές το 1940-1941 και θυσιάστηκαν στις ναζιστικές φυλακές του 1944.
- Έσπευσαν πρώτοι, μαζί με άλλους 44 Κυπρίους φοιτητές των Αθηνών, εθελοντές πολεμιστές στον Ελληνικό Στρατό, από την επαύριον της 28ης Οκτωβρίου 1940 και οι περισσότεροι τοποθετήθηκαν στο 39 Σύνταγμα Ευζώνων.
- Έλαβαν μέρος στις επιχειρήσεις απόκρουσης της «Εαρινής Επίθεσης» του Μουσολίνι στη Βόρειο Ήπειρο, όπου ο Ροδίων έλαβε και το Μετάλλιον Εξαιρέτων Πράξεων από τον διοικητή του.
- Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής συγκρότησαν την μικρή μυστική αντιστασιακή οργάνωση «Εθνικόν Επαναστατικόν Κομιτάτο». Τα δύο αδέλφια, συνελήφθησαν για την δράση τους τον Ιανουάριο 1943 από την Γκεστάπο στην γερμανοκρατούμενη Αθήνα και μεταφέρθηκαν στις φυλακές του Βραδεμβούργου, όπου τον Οκτώβριο 1944 πέθανε ο Ροδίων και έκτοτε χάθηκαν εκεί τα ίχνη του Μιλτιάδη.
- Ο πατέρας τους, Προκόπης Γεωργιάδης υπήρξε στη νεότητά του κι ο ίδιος ένας από τους 1.800 Κυπρίους εθελοντές πολεμιστές στους απελευθερωτικούς Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913. Στη σύγκρουση των «Δεκεμβριανών» του 1944 στην Αθήνα, τραυματίστηκε από αδέσποτη σφαίρα και πέθανε τον Ιανουάριο 1945.
ΣΕ ΚΑΠΟΙΕΣ περιπτώσεις, οι μελετητές ανακαλύπτουν πράγματι ότι η εθελοντική συμμετοχή στους ένοπλους αγώνες του έθνους ήταν και οικογενειακή παράδοση: Από πατέρα σε γιό και εγγονό, παράδοση.
Π.χ.: Κορυφαία μορφή της συμμετοχής των Κυπρίων στους Βαλκανικούς Απελευθερωτικούς Πολέμους του 1912-13 υπήρξε ο 40ετής Δήμαρχος Λεμεσού ΕΘΕΛΟΝΤΗΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ Χριστόδουλος Σώζος. Θυσιάστηκε μαχόμενος με Μάνλιχερ τυφέκιο, ως απλός τυφεκιοφόρος, 6.12.1912 στην Αετοράχη Μπιζανίου στις επιχειρήσεις για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων από τον τουρκικό ζυγό.
- Ο πατέρας του, Σώζων Αντωνίου Λοΐζου, έλαβε μέρος ως εθελοντής πολεμιστής στην κρητική επανάσταση 1866-1869.
- Κι ο παππούς του, Αντώνιος Λοΐζου του Ιακώβου, υπήρξε αγωνιστής του 1821 και πολέμησε υπό τον Φαβιέρο στην πολιορκία της Ακρόπολης των Αθηνών όπου και τραυματίστηκε.
Ο ηρωικός Ροδίων Γεωργιάδης πριν θυσιαστεί, άφησε στο σπίτι του καλά φυλαγμένο έναν τακτοποιημένο πλούτο 400 χειρογράφων του με τον τίτλο «Η συμβολή της Κύπρου στην Ελληνική Επανάσταση 1821-1827 – Ανέκδοτα Έγγραφα των Γενικών Αρχείων του Κράτους». Ελθούσα στην Κύπρο η μάνα του ήρωα, εμπιστεύθηκε το 1951 στην Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου το αρχείο του, 1850 συνολικά χειρόγραφες σελίδες. Εκδόθηκαν τελικά σε τρεις τόμους το 2008 με την επιμέλεια του γυμνασιάρχη και συγγραφέα Γεώργιου Ν. Χατζηκωστή, ο οποίος το 1995 είχε εκδόσει και το σημαντικό βιβλίο «Έπος και Μαρτύριο - Οι Κύπριοι Ήρωες του Αλβανικού Έπους και της Εθνικής Αντίστασης - Ροδίων και Μιλτιάδης Γεωργιάδης».
ΠΛΕΙΑΔΑ νεότερων ερευνητών και πανεπιστημιακών, αναζητούντες κάθε προσβάσιμη πηγή ιστορικών στοιχείων, κατόρθωσαν να εντοπίσουν και να διαστραυρώσουν τεκμήρια για την ταυτότητα και τα περπαγμένα 294 (μέχρι τώρα) Κυπρίων οι οποίοι, ως φυγάδες οι περισσότεροι, μετά από τις σφαγές που διέπραξαν οι Τούρκοι στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1821 μπόρεσαν να ενταχθούν εθελοντές στα ένοπλα σώματα πολλών οπλαρχηγών της Επανάστασης στην Πελοπόννησο, την Στερεά, τα νησιά και αλλού.
- Ο πιο πρόσφατος, από τις επιστημονικές έρευνες, ονομαστικός Κατάλογος Κυπρίων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821, δημοσιεύτηκε από τον καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου Πέτρο Παπαπολυβίου, στο βιβλίο του «Πτυχές και Διαθλάσεις του Κυπριακού 1821 - Πρόσωπα σχέδια και σκιές» (εκδ. ΡΙΖΕΣ 2022).
Η ΚΥΠΡΟΣ σεμνύνεται και διότι, ανάμεσα στους επτά συντρόφους τού προάγγελου της Επανάστασης Ρήγα Βελεστινλή (Φεραίου), τους οποίους οι Οθωμανοί θανάτωσαν στο Βελιγράδι το 1798, ήταν και ο εκ Λευκωσίας 31χρονος λόγιος Ιωάννης Καρατζάς.
Στο επαναστατικό σχέδιο της Φιλικής Εταιρείας είχε ορισθεί ότι, λόγω γεωγραφικής απόστασης, η Κύπρος θα περιοριζόταν να συνδράμει την Επανάσταση με χρήματα, τα οποία θα συγκέντρωνε και θα απέστελλε ο μυημένος στην Φιλική, Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός.
- Την 9η Ιουλίου 1821 άρχισε το τουρκικό μακελειό στο νησί. Απαγχόνισαν στη Λευκωσία τον Αρχιεπίσκοπο, καρατόμησαν τους μητροπολίτες Κηρυνείας Λαυρέντιο, Πάφου Χρύσανθο και Κιτίου Μελέτιο και θανάτωσαν 500 περίπου άλλους προκρίτους, κληρικούς και λαϊκούς.
- Για την «9η Ιουλίου 1821 εν Λευκωσία Κύπρου», ομώνυμο μνημειώδες και εμβληματικό είναι μέχρι σήμερα το μεγάλο ποιητικό έργο του εθνικού ποιητή της Κύπρου Βασίλη Μιχαηλίδη (1849-1917), με τους 560 δεκαπεντασύλλαβους στίχους γραμμένους στην κυπριακή διάλεκτο, το οποίο εκδόθηκε πρώτη φορά το 1911.
- Ο ίδιος ο Βασίλης Μιχαηλίδης, 29χρονος το 1878, έσπευσε εθελοντής πολεμιστής στην επανάσταση της Θεσσαλίας και έλαβε μέρος στη μάχη της Μακρυνίτσας στο Πήλιο.
ΜΙΑ από τις σπουδαιότερες στην επαναστατική συμμετοχή προσωπικότητες των Κυπρίων του Εικοσιένα που συμμετείχαν στον ένοπλο αγώνα στην Πελοπόννησο ήταν ο δάσκαλος Χαράλαμπος Μάλης από τη Λάρνακα, μυημένος στην Φιλική από τον Παπαφλέσσα, με τον οποίο κατήλθε από την Κωνσταντινούπολη στον Μωριά. Μετά την Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, όταν συστάθηκε η επαναστατική Προσωρινή Διοίκηση τον Μάρτιο 1822, ο Μάλης διορίστηκε γενικός γραμματέας του «Μινιστερίου της Θρησκείας», ασκώντας παράλληλα και τα καθήκοντα γραμματέως στο «Μινιστέριον του Δικαίου».
ΑΠΟ τους πιο γνωστούς σήμερα Κυπρίους Αγωνιστές του 1821, με μνημείο στη γενέτειρά του, είναι ο Ιωάννης Σταυριανός από το χωριό Λόφου της Λεμεσού, συμπολεμιστής του Γεωργίου Καραϊσκάκη στις μάχες των Αθηνών 1826-1827 και στην πολιορκία της Ακρόπολης. Αυτόπτης μάρτυρας του θανάτου του Καραϊσκάκη για τον οποίο έγραψε ότι δολοφονήθηκε πισώπλατα από ελληνικό χέρι.
Του Ιωάννη Σταυριανού είναι και τα μοναδικά απομνημονεύματα Κυπρίου για το ‘21 που διασώθηκαν, τα οποία έγραψε υπό τον τίτλο «Πραγματεία των περιπετειών του βίου μου και συλλογή διαφόρων αντικειμένων αγνώστων έτι εν τη ελληνική ιστορία» που εκδόθηκαν το 1982 στην Αθήνα, με επιμέλεια και σχόλια της ιστορικού Ελένης Αγγελομάτη Τσουγκρανάκη.
ΣΤΟΝ «Κήπο των Ηρώων» σήμερα στο Μεσολόγγι, βρίσκεται και το Μνημείο των Κυπρίων Αγωνιστών του 1821. Με τα ονόματα έξι Κυπρίων που πολέμησαν στο Μεσολόγγι. Ένας από τους διασωθέντες της Εξόδου του 1826 ήταν ο Γιάννης Πασαπόρτης από το χωριό Κοίλη της Πάφου που όταν επέστρεψε στην Κύπρο φορούσε ακόμη την φουστανέλλα και τα τσαρούχια. Είχε φέρει μαζί του και έναν χειρόμυλο για το άλεσμα πυρίτιδας που διασώζεται μέχρι σήμερα κειμήλιο στο Βυζαντινό Μουσείο της Αρχιεπισκοπής στη Λευκωσία.
ΚΥΠΡΙΟΙ αγωνιστές πολέμησαν και υπό την αρχηγία του Αλέξανδρου Υψηλάντη με τον Ιερό Λόχο στο Δραγατσάνι της Μολδοβλαχίας. Από τους επιζήσαντες άλλοι κατήλθαν και πολέμησαν στην Πελοπόννησο, μερικοί διέφυγαν στην Ρωσία όπου και είχαν συλληφθεί. Για πολλούς εκ των Κυπρίων Αγωνιστών υπάρχουν και οι αναφορές των οπλαρχηγών με τους οποίους πολέμησαν τόσο στην ξηρά (Κολοκοτρώνης, Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, Νικηταράς κ.α.) όπως και στη θάλασσα (Κανάρης κλπ).
Ο στρατηγός ο Μακρυγιάννης στα δικά του Απομνημονεύματα εκθειάζει τα σπουδαία ανδραγαθήματα και τη γενναιότητα του αγωνιστή Μιχάλη Κυπραίου ο οποίος θυσιάστηκε στη μάχη των Μύλων το 1825.
Στο Ναύπλιο, τα χρόνια της Επανάστασης, εντοπίζονται αναφορές και για την εκεί «κυπριακή παροικία».
Αναφέρεται και η περίπτωση του Κύπριου από το 1821 αγωνιστή Κυπρίδημου Γεωργιάδη, ο οποίος τον Ιανουάριο 1825 ονομάστηκε και αντιστράτηγος, υπασπιστής του Κωνσταντίνου Μαυρομιχάλη. Τον συνέλαβαν τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους ως ύποπτο για την δολοφονία άλλου Κύπριου, αλλά δραπέτευσε και έκτοτε χάθηκαν τα ίχνη του...
ΜΕΤΑ από την Επανάσταση του 1821, Κύπριοι εθελοντές πολεμιστές εντοπίζονται σε όλους τους επόμενους αγώνες του έθνους.
(α) Χίλιοι περίπου βρακοφόροι Κύπριοι, στον «ατυχή» ελληνο-τουρκικό πόλεμο του 1897. Οι περισσότεροι υπηρέτησαν στο μόνο νικηφόρο τμήμα του ελληνικού στρατού, την Ταξιαρχία του συνταγματάρχη Σμολένσκη.
(β) Πολύ λίγοι στον Μακεδονικό αγώνα 1904-1908, ανάμεσά τους και ο 17χρονος Γεώργιος Αργυρίου από την Πέγεια της Πάφου ο οποίος τελικά εγκαταστάθηκε στο Κιλκίς και στα γεράματά του έδωσε τις γνωστές τηλεοπτικές συνεντεύξεις στον αείμνηστο Φρέντι Γερμανό στην ΕΡΤ.
(γ) 1.500 έως 1.800 υπολογίζονται οι Κύπριοι εθελοντές, από την αγγλοκρατούμενη Κύπρο στους Βαλκανικούς Απελευθερωτικούς Πολέμους 1912-1913.
(δ) Δέκα Κύπριοι συνέχισαν στον Στρατό της Αυτόνομης Βορείου Ηπείρου το 1913.
(ε) 16.000 Κύπριοι κατατάγηκαν το 1916 εθελοντές ημιονηγοί στο Μακεδονικό μέτωπο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στα εκεί βρετανικά στρατεύματα.
(στ) 145 Κύπριοι εντοπίστηκαν εθελοντές στον ελληνικό στρατό στη Μικρασιατική Εκστρατεία 1919-1922.
(ζ) 20.000 κατατάγηκαν στο Κυπριακό Σύνταγμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
ΜΕ ΕΝΑ δείγμα γραπτό από ήρωα,
θα κλείσουμε αυτή την αναφορά μας
για την εθελοντική συμμετοχή των Κυπρίων
στους υπέρ ελευθερίας αγώνες του έθνους.
Είναι απόσπασμα από επιστολή που έστειλε στη σύζυγό του Ερμιόνη καθώς έφευγε από την αγγλοκρατούμενη Κύπρο για να καταταγεί στην Αθήνα εθελοντής πολεμιστής του Ελληνικού Στρατού στους Βαλκανικούς Πολέμους το 1912, ο θυσιασθείς στις μάχες του Μπιζανίου, Δήμαρχος Λεμεσού Χριστόδουλος Σώζος 40 χρόνων:
«Αν είμεθα ηγέται των υποδούλων λαών, οφείλομεν διά του παραδείγματός μας και της θυσίας μας να τους παιδαγωγώμεν, όπως και εκείνοι γίνωσιν άνθρωποι συναισθανόμενοι τα καθήκοντά των»...
Λάζ. Α. Μαύρος
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. Κωστής Κοκκινόφτας: «ΚΥΠΡΟΣ ΚΑΙ 1821», έκδ. Κέντρου Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου 2021
2. Πέτρος Παπαπολυβίου: «Πτυχές και Διαθλάσεις του Κυπριακού 1821 - Πρόσωπα, σχέδια και σκιές», εκδ. ΡΙΖΕΣ 2022
3. Γεώργιος Ν. Χατζηκωστής: «ΕΠΟΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΟ - ΟΙ ΚΥΠΡΙΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ ΑΛΒΑΝΙΚΟΥ ΕΠΟΥΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ - ΡΟΔΙΩΝ ΚΑΙ ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ» έκδ. 1995
4. Πέτρος Παπαπολυβίου: «ΥΠΟΔΟΥΛΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΩΤΑΙ ΑΔΕΛΦΩΝ ΑΛΥΤΡΩΤΩΝ - Επιστολές, Πολεμικά Ημερολόγια και ανταποκρίσεις Κυπρίων Εθελοντών από την Ήπειρο και τη Μακεδονία 1912-1913», έκδ. Κέντρου Επιστηνονικών Μελετών, Λευκωσία 1999
5. Δημήτρης Η. Ταλιαδώρος «Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ 1919-1922» εκδ. 2001.
6. «ΑΡΧΕΙΟΝ ΡΟΔΙΩΝΟΣ Π. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ» (3τομο), εισαγωγή επιμέλεια Γ. Χατζηκωστής, έκδ. Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου 2008.
7. «ΚΥΠΡΟΣ ΑΓΩΝΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ», Συλλογικός Τόμος έκδ. Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, 2010.
Comments